GPS
là hệ thống bao gồm các vệ tinh bay trên quỹ đạo, thu thập thông tin
toàn cầu và được xử lý bởi các trạm điều khiển trên mặt đất. Ngày nay,
khó hình dung rằng có một máy bay, một con tàu hay phương tiện thám hiểm
trên bộ nào lại không lắp đặt thiết bị nhận tín hiệu từ vệ tinh.
Năm
1978, nhằm mục đích thu thập các thông tin về tọa độ (vĩ độ và kinh
độ), độ cao và tốc độ của các cuộc hành quân, hướng dẫn cho pháo binh và
các hạm đội, Bộ Quốc phòng Mỹ đã phóng lên quỹ đạo trái đất 24 vệ tinh.
Những vệ tinh trị giá nhiều tỷ USD này bay phía trên trái đất ở độ cao
19.200 km, với tốc độ chừng 11.200 km/h, có nhiệm vụ truyền đi các tín
hiệu radio tần số thấp tới các thiết bị thu nhận. Từ những năm đầu thập
kỷ 80, các nhà sản xuất lớn chú ý nhiều hơn đến đối tượng sử dụng tư
nhân. Trên các xe hơi hạng sang, những thiết bị trợ giúp cá nhân kỹ
thuật số PDA (Personal Digital Assistant) như Ipaq của hãng Compaq, được
coi là một trang bị tiêu chuẩn, thể hiện giá trị của chủ sở hữu.
Trong
số 24 vệ tinh của Bộ quốc phòng Mỹ nói trên, chỉ có 21 thực sự hoạt
động, 3 vệ tinh còn lại là hệ thống hỗ trợ. Tín hiệu radio được truyền
đi thường không đủ mạnh để thâm nhập vào các tòa nhà kiên cố, các hầm
ngầm và hay tới các địa điểm dưới nước. Ngoài ra nó còn đòi hỏi tối
thiểu 4 vệ tinh để đưa ra được thông tin chính xác về vị trí (bao gồm cả
độ cao) và tốc độ của một vật. Vì hoạt động trên quỹ đạo, các vệ tinh
đảm bảo cung cấp vị trí tại bất kỳ điểm nào trên trái đất.
Hệ thống định vị toàn cầu GPS (Global Positioning Systems) bao gồm 3 mảng:
- Mảng người dùng, gồm người sử dụng và thiết bị thu GPS.
- Mảng kiểm soát
bao gồm các trạm trên mặt đất, chia thành trạm trung tâm và trạm con.
Các trạm con, vận hành tự động, nhận thông tin từ vệ tinh, gửi tới cho
trạm chủ. Sau đó các trạm con gửi thông tin đã được hiệu chỉnh trở lại,
để các vệ tinh biết được vị trí của chúng trên quỹ đạo và thời gian
truyền tín hiệu. Nhờ vậy, các vệ tinh mới có thể đảm bảo cung cấp thông
tin chính xác tuyệt đối vào bất kỳ thời điểm nào.
- Mảng còn lại gồm các vệ tinh
hoạt động bằng năng lượng mặt trời, bay trên quỹ đạo. Quãng thời gian
tồn tại của chúng vào khoảng 10 năm và chi phí cho mỗi lần thay thế lên
đến hàng tỷ USD.
Một vệ tinh có thể truyền tín hiệu radio
ở nhiều mức tần số thấp khác nhau, được gọi là L1, L2... Những thiết bị
nhận tín hiệu GPS thông thường bắt sóng L1, ở dải tần số UHF 575,42
Mhz. Một đài phát thanh FM thường cần có công suất chừng 100.000 watt để
phát sóng, nhưng một vệ tinh định vị toàn cầu chỉ đòi hỏi 20-50 watt để
đưa tín hiệu đi xa 19.200 km.
Tần số L1 chứa đựng 2 tín
hiệu số (mã hoá bằng kỹ thuật số), được gọi là P-code và C/A-code. Mã P
nhằm bảo vệ thông tin khỏi những sự truy nhập trái phép. Tuy nhiên, mục
đích chính của các tín hiệu mã hóa là nhằm tính toán thời gian cần thiết
để thông tin truyền từ vệ tinh tới một thiết bị thu nhận trên mặt đất.
Sau đó, khoảng cách giữa 2 bên được tính bằng cách nhân thời gian cần
thiết để tín hiệu đến nơi với tốc độ của ánh sáng là 300.000
km/giây(khoảng cách = vận tốc x thời gian).
Tuy nhiên, tín
hiệu có thể bị sai đôi chút khi đi qua bầu khí quyển. Vì vậy, kèm theo
thông điệp gửi tới các thiết bị nhận, các vệ tinh thường gửi kèm luôn
thông tin về quỹ đạo và thời gian. Việc sử dụng đồng hồ nguyên tử sẽ đảm
bảo chính xác về sự thống nhất thời gian giữa các thiết bị thu và phát.
Để biết vị trí chính xác của các vệ tinh, thiết bị nhận GPS còn nhận thêm 2 loại tín hiệu mã hóa.
-
Loại thứ nhất (được gọi là Almanac data) được cập nhật định kỳ và cho
biết vị trí gần đúng của các vệ tinh trên quỹ đạo. Nó truyền đi liên tục
và được lưu trữ trong bộ nhớ của thiết bị thu nhận khi các vệ tinh di
chuyển quanh quỹ đạo.
- Tuy nhiên, phần lớn các vệ tinh có
thể hơi di chuyển ra khỏi quỹ đạo chính của chúng. Sự thay đổi này được
ghi nhận bởi các trạm kiểm soát mặt đất. Việc sửa chữa những sai số này
là rất quan trọng và được đảm nhiệm bởi trạm chủ trên mặt đất, trước
khi thông báo lại cho các vệ tinh biết vị trí mới của chúng. Thông tin
được sửa chữa này được gọi là Ephemeris data. Kết hợp Almanac data và
Ephemeris data, các thiết bị nhận GPS biết chính xác vị trí của mỗi vệ
tinh. 
Hiện
nay, nếu có bản đồ điện tử, nhiều thiết bị nhận GPS sẽ hiển thị rõ ràng
vị trí của bạn qua một màn hình, điều đó giúp cho việc định hướng trở
nên cực kỳ thuận lợi. Nhưng nếu tắt thiết bị nhận tín hiệu trong khoảng
thời gian chừng 5 giờ đồng hồ, nó sẽ mất đi các Almanac data (hay không
còn nhận biết chính xác các vệ tinh trên quỹ đạo trái đất). Khi hoạt
động trở lại, thiết bị sẽ cần khoảng thời gian chừng 30 giây để nạp lại
thông tin về vị trí của vệ tinh, trước khi cho biết hiện thời bạn đang ở
đâu.
Hoạt động của GPS có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố sau:
- Khi các vệ tinh ở quá gần nhau, chúng sẽ khiến cho việc xác định một vị trí chính xác trở nên khó khăn hơn.
-
Vì tín hiệu radio đi từ vệ tinh xuyên qua tầng điện ly và tầng đối lưu,
tốc độ cần thiết để tín hiệu truyền tới thiết bị nhận sẽ bị chậm đi. Hệ
thống GPS có dự phòng điều đó bằng cách tính thêm khoảng thời gian chậm
trễ trung bình, nhưng cũng không được hoàn toàn chính xác.
- Chướng ngại lớn như các dãy núi hay các toà nhà cao tầng cũng làm cho thông tin bị sai lệch.
-
Giữa thiết bị nhận (nhất là của người dùng cá nhân) với vệ tinh (có thể
không hoàn toàn trùng khớp về mặt thời gian, và các vệ tinh đôi khi
chạy lệch khỏi quỹ đạo. X.O. (theo Wheels24)
